ĐẶC SẮC LỄ MA KHÔ CỦA NGƯỜI LÔ LÔ ĐEN Ở CAO BẰNG

Thân nhân người đã khuất mặc trang phục truyền thống múa theo nhịp trống đồng.
 

Người Lô Lô còn có nhiều tên gọi khác nhau là: Mùn Di, Di, Màn Di La, La và một số tên gọi khác. Việt Nam có hai nhóm khác nhau, người Lô Lô Hoa và Lô Lô Đen. Tại huyện Bảo Lạc, tỉnh Cao Bằng chủ yếu là dân tộc Lô Lô Đen.

Người Lô Lô Đen tại xóm Khuổi Khon hiện vẫn lưu giữ được bản sắc riêng của mình, đặc biệt là trống đồng được lưu truyền từ đời này sang đời khác dùng trong lễ ma khô (tức là lễ cúng tế cho người đã mất từ lâu). Trước đó, do hoàn cảnh khó khăn chưa thể làm đám ma ngay được nên khi có điều kiện thuận lợi, gia đình của người đã khuất mới làm lễ ma khô (tuy không có quan tài nhưng mọi thủ tục đều được tiến hành như một đám tang mới). Xưa kia, khi gia đình nào có người qua đời thì người nhà chạy ra trước sân kêu to hoặc ra trước cửa nhà bắn ba phát súng để báo hiệu có chuyện không hay. Nhưng ngày nay, họ chỉ sử dụng cách gõ kẻng để loan tin.

 Trống đồng có vai trò quan trọng trong lễ tang, nếu gia đình có trống thì được đem ra sử dụng, còn nếu không có thì đi mượn nhưng phải mang theo một đôi gà (một con trống, một con mái) tặng cho chủ của cặp trống đó. Khi đồng ý cho mượn thì chủ nhà phải thắp hương làm thủ tục để đào trống lên. Tuy nhiên ngày nay, người dân thường cất trống đồng ở trong nhà để bảo quản tốt hơn và an toàn hơn.

Sau khi treo trống lên, thầy cúng thắp ba nén hương rồi tưới rượu lên mặt trống và thân trống. Tiếp đó, thầy cúng đánh hồi trống mời bà con hàng xóm, anh em, họ hàng gần xa đến chia buồn cùng gia đình và làm lễ đưa hồn người chết về nơi an nghỉ cuối cùng. Đám ma của đàn ông thì để ma chín ngày, nếu là phụ nữ thì để ma tám ngày, những gia đình nghèo hơn thì chỉ làm hai hoặc ba ngày. Tuy nhiên, ngày nay hầu hết các tang lễ, hay sự kiện tâm linh của bà con dân tộc thiểu số đã được giảm bớt công đoạn và thời gian để tránh tốn kém.
 

Lễ có các phần chính như: Lễ mời bà con đến, lễ mời cậu non, cậu già... Cậu non là những người thân của con dâu, còn cậu già chính là những người thân bên mẹ. Phần lễ này rất trang trọng, tất cả mọi người mặc trang phục làm lễ đều đi thành đoàn ra đón và mang theo rượu, nước, đồ lễ để đón cậu già, cậu trẻ lên nhà uống nước, ăn cơm; đồng thời họ hát những câu hát bằng tiếng Lô Lô, có lẽ nội dung thể hiện sự cảm ơn anh em, họ hàng từ xa đến dự lễ chia buồn cùng gia chủ và thể hiện nỗi đau buồn vì đã mất đi người thân.

Khi thân nhân trong gia đình của người đã mất mặc trang phục truyền thống xong, tiếng trống đồng vang lên khắp núi rừng thì mọi người bắt đầu những điệu múa của mình, tất cả đều cùng một điệu đồng đều và uyển chuyển, chỉ khi nào tiếng trống dừng thì họ mới dừng lại. Tối đến, trên nhà sàn, những người phụ nữ ngồi lại với nhau cùng làm các vật dụng trong tang lễ hoặc làm trang phục cần thiết cho các phần lễ tiếp theo. Dưới sân, những người khác đốt lửa và quây quần bên nhau, mời nhau chén rượu.
 

Nghi lễ đón cậu già, cậu trẻ đến nhà chia buồn cùng gia đình vừa đi vừa hát và mời rượu để người đã mất cũng có thể chứng kiến.

Theo ông Nguyễn Văn Khánh, Phó Chủ tịch UBND xã Kim Cúc, huyện Bảo Lạc cho biết: Cộng đồng người Lô Lô có những nét đặc trưng riêng mà không phải dân tộc nào cũng có được. Về lễ ma khô, người đã mất được chôn cất từ trước và lễ ma khô được tổ chức sau. Khi làm lễ, họ mặc quần áo mới và múa rất đặc sắc. Hiện nay đang có đề án để bảo tồn văn hóa người Lô Lô, một trong những nội dung của đề án là mời những nghệ nhân người cao tuổi về truyền dạy nghề dệt truyền thống cho bà con, dạy ca hát để đảm bảo không bị mai một về sau.

Người dân Lô Lô tại xóm Khuổi Khon nơi đây vẫn giữ nguyên nét truyền thống trong đời sống tín ngưỡng, đặc biệt sắc màu văn hóa được thể hiện qua lễ ma khô là một phong tục đã có từ lâu đời mà khác biệt hoàn toàn với những dân tộc khác. Mặc dù, lễ đã được lược bớt khá nhiều về thời gian tổ chức để tránh tốn kém, nhưng không vì thế mà mất đi sự linh thiêng, thành kính đối với người đã khuất. Hiện nay, Khuổi Khon đang cố gắng xây dựng một làng du lịch cộng đồng thân thiện, thu hút khách du lịch muốn khám phá, trải nghiệm đời sống phong tục của người Lô Lô, hứa hẹn nơi đây sẽ là một điểm đến hấp dẫn, độc đáo.