Lễ cầu mùa của người Tày, Nùng ở Cao Bằng

Xóm Lũng Sặp, xã Quốc Toản (Quảng Hòa) có 22 hộ dân, đa số là dân tộc Nùng (nhóm Phàn Slình) sinh sống. Đời sống người dân nơi đây gắn với sản xuất nông nghiệp là chính, vì vậy, trước khi vào mùa vụ mới, người dân lại tổ chức lễ cầu mùa. Lễ cầu mùa của người dân ở Lũng Sặp đã có từ rất lâu đời, các nghi thức chính được gìn giữ gần như nguyên bản và trở thành nét văn hóa truyền thống độc đáo của dân tộc. Mỗi lần làm lễ là một lần bà con trong xóm gửi gắm ước mong về sức khỏe, mùa màng, cuộc sống đến các vị thần linh.

Trước khi thực hiện lễ, xóm họp bàn, thống nhất chọn ngày tổ chức, phân công cụ thể. Theo phong tục, lễ cầu mùa được xóm tổ chức vào “ngày Mão - con mèo” tháng 5 âm lịch và thu hoạch vào “ngày Dần – con hổ” hằng năm (“Đăm nà vằn Mạo/Khẩu dảo vằn Dần”) (tiếngNùng) với ý nghĩa tượng trưng cho sự chăm chỉ, một vụ mùa thắng lợi, no đủ. Năm nay, xóm chọn ngày mùng 9/5 âm lịch tức ngày Tân Mão là ngày cấy đầu tiên của làng. Buổi chiều ngày làm lễ, mọi người cùng nhau dọn dẹp miếu sạch sẽ, chuẩn bị đồ cúng, nấu nướng. Tiếp đó là cúng thổ công và người dân trong xóm tập trung ăn uống tại miếu thờ thổ công. Phần cúng ở thổ công do trưởng bản thực hiện.

Là hộ gia đình đại diện cho xóm thực hiện lễ cúng thổ công và cấy những cây mạ đầu tiên, bà Lương Thị Minh, xóm Lũng Sặp, xã Quốc Toản (Quảng Hòa) cho biết: Một năm chỉ cấy 1 vụ chính là vụ lúa hè thu, nên thiếu thốn hay no đủ sẽ phụ thuộc rất lớn vào vụ mùa này, vì vậy, lễ cầu mùa được bà con trong xóm chuẩn bị chu đáo, đặc biệt là nghi thức cúng thổ công. Khâu chuẩn bị lễ vật là quan trọng nhất. Công việc này cần chuẩn bị rất chu đáo, cẩn thận, lễ vật cũng phải lựa chọn thật kỹ. Lễ dâng gồm thủ lợn, gà luộc, xôi, rượu,…

Nghi thức cúng thổ công xong, đại diện nhà trưởng bản sẽ đi cấy đầu tiên, sau đó người dân trong làng mới được cấy. Sau khi thực hiện các nghi thức, mọi người cùng đến miếu. Mỗi gia đình sẽ cử một người đại diện để đi dự lễ cầu mùa. Điều thú vị ở lễ cầu mùa xóm Lũng Sặp là khi đến dự, ai cũng tự giác mang bát và đũa đi theo, đến ăn và cùng giúp nhau dọn dẹp. Tại đây, mọi người vừa ăn uống vui vẻ, vừa trò chuyện về việc gia đình, việc làng xóm. Mâm cỗ dù đơn giản nhưng ấm cúng và mang đậm bản sắc dân tộc, số thịt cúng còn lại sẽ chia đều cho các gia đình.

Kết thúc lễ, trước khi ra về mọi người trong xóm xếp thành 2 hàng, đứng ngay ngắn trước miếu thờ thổ công. Sau khi thắp hương, trưởng bản sẽ thực hiện bài khấn xin thần linh phù hộ cho mưa thuận gió hòa, dân làng làm ăn thuận lợi, mùa màng tươi tốt, bội thu, thóc lúa trĩu hạt, nặng bông, nuôi được nhiều trâu, bò, nhà nhà ấm no, khỏe mạnh, tránh được những rủi ro như mưa lũ, hạn hán, sâu bọ phá hoại…

Mỗi địa phương, mỗi dân tộc lại có một phong tục, tập quán, một nét văn hóa đặc trưng riêng. Xóm Bản Hía, thị trấn Trà Lĩnh (Trùng Khánh) là xóm biên giới với 68 hộ dân, chủ yếu là dân tộc Tày, Nùng cùng nhau định cư tại đây đã từ nhiều thế hệ. Lễ cầu mùa cũng đã có từ rất lâu đời, đến nay vẫn được người dân duy trì thực hiện. Trong năm, xóm tổ chức 3 lễ cúng. Cúng lần thứ nhất vào tháng 2 âm lịch là lễ cúng trừ bệnh dịch cho mùa trồng cấy; lễ cúng lần 2 vào tháng 5 cầu sức khỏe, cầu cho vụ mùa; cúng lần thứ 3 vào tháng 8 âm lịch sau gặt hái xong vụ mùa. Những ngày cúng được chọn vào các ngày tốt. Lễ cầu mùa là nghi lễ quan trọng thứ 2 trong năm, đánh dấu thời điểm bước vào mùa vụ mới với ước mong cho mùa màng tươi tốt, thuận lợi, dân bản bình an, no ấm. Năm nay, nghi thức cúng thổ công của xóm được thực hiện vào ngày mùng 8/5 âm lịch – ngày Canh Dần.

Theo thông lệ, đến ngày làm lễ mọi người trong xóm sẽ tập trung tại miếu thổ công ở đầu làng để tiến hành các nghi thức, chuẩn bị lễ vật dâng cúng và cùng nhau nấu nướng. Lễ vật cúng gồm: 1 con lợn, 1 con gà, rượu, 2 bát tiết canh,... Nghi lễ này được thực hiện từ 20 - 30 phút. Bà con nhân dân lần lượt dâng hương cầu xin thần linh phù hộ những điều tốt lành cho dân bản và gia đình. Sau khi cúng xong mọi người cùng nhau ăn chung, thụ lộc tại miếu.

Trưởng xóm Bản Hía Nông Văn Nhân chia sẻ: Lễ cầu mùa là một nghi thức truyền thống không thể thiếu trong đời sống sản xuất nông nghiệp của người dân xóm Bản Hía. Với người dân trong xóm, đây không chỉ là một buổi sinh hoạt tâm linh, tín ngưỡng, mà còn là dịp để mọi người cùng ngồi lại với nhau ăn uống, trò chuyện, trao đổi kinh nghiệm sản xuất, biểu hiện của sự đoàn kết, nhất trí, cố kết cộng đồng, chia sẻ trách nhiệm của người dân nơi đây.

Lễ cầu mùa là một hình thức sinh hoạt hoạt tín ngưỡng chứa đựng những giá trị văn hóa đặc trưng, thể hiện sự gắn kết giữa con người với thế giới tự nhiên và các vị thần bảo trợ đem lại cuộc sống ấm no cho người dân trong vùng. Lễ cầu mùa hiện nay còn tồn tại và duy trì theo đúng nghi thức truyền thống, được gìn giữ, lưu truyền từ đời này sang đời khác và trở thành tục lệ của người Tày, Nùng ở Cao Bằng, góp phần vào sự đa dạng nền văn hóa các dân tộc trên địa bàn tỉnh. Đây cũng là nét đẹp văn hoá trong đời sống của đồng bào các dân tộc cần được bảo tồn, gìn giữ và phát huy.