Bảo tồn và phát triển trang phục dân tộc Dao đỏ

Đã hơn 20 năm nay, bà Lý Mùi Lai, xóm xóm Lũng Luông, xã Vũ Nông, huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng gắn bó với nghề may trang phục truyền thống dân tộc Dao đỏ… Tỉ mẩn với từng đường kim, mũi chỉ, các công đoạn thêu, may trang phục đã trở thành công việc thường ngày của bà.

Trang phục của dân tộc Dao đỏ gồm 2 loại là thường phục và lễ phục. Đối với nam giới, trang phục hàng ngày đơn giản với áo chàm đen, lễ phục cầu kỳ hơn thường là áo dài đỏ với họa tiết hoa lá sặc sỡ. Với người phụ nữ Dao đỏ, chuyện ăn mặc rất được coi trọng, bộ trang phục của người phụ nữ còn là sản phẩm của nghệ thuật, kỹ thuật thêu thùa. Các hoa văn chủ yếu là thêu tay, đòi hỏi sự tỉ mỉ, khéo léo nên phần lớn do nữ giới đảm nhận.

Trang phục truyền thống của phụ nữ Dao đỏ bao gồm áo, quần, khăn vấn đầu, thắt lưng và các đồ trang sức khác đi kèm. Họ thường dùng vải nhuộm chàm để may trang phục. Mỗi bộ trang phục có 5 màu cơ bản: Đỏ, xanh, trắng, vàng, đen, trong đó màu đỏ là màu chủ đạo, vì theo quan niệm màu đỏ mang lại hạnh phúc và may mắn, đầy đủ và tạo ra năng lượng tích cực cho con người.

Điểm nhấn của bộ trang phục người phụ nữ là phần ngực áo được trang trí bằng hoạ tiết bằng bạc. Hàng ngày, bà Lai vẫn tỉ mẩn đính những họa tiết bạc cho phần ngực áo. Bà Lai cho biết: Những bông hoa mặt trời bằng bạc này sẽ được gắn song song đầy trên 2 mảnh vải được vòng qua cổ tựa như chiếc áo yếm. Chiếc áo yếm này có hai thân trước và sau, cả hai thân đều được đính hoa bằng bạc. Thân trước của áo bắt đầu từ viền đỏ ở cổ áo đính 2 hàng hoa bạc, từ cổ áo trở xuống nẹp một dải vải đỏ để đính một hàng cúc bạc gồm có 7 đến 9 cúc, trong đó trên mặt cúc được chạm khắc hoa mặt trăng và mặt trời. Áo yếm là bộ phận được trang trí nhiều bạc hơn cả bởi theo quan niệm của dân tộc Dao đỏ, dùng bằng bạc để trang trí vừa để bảo vệ sức khoẻ vừa thể hiện sự sung túc trong đời sống của mỗi gia đình.

Trang phục do bà Lý Mùi Lai thêu may được khách hàng trong và ngoài tỉnh yêu thích đặt hàng. Đặc biệt, từ năm 2020, gia đình bà đã xây dựng không gian thêu, may, trưng bày sản phẩm trang phục, thổ cẩm để du khách đến thăm quan, mua hàng tại nhà. Bên cạnh gia đình bà Lý Mùi Lai, tại xã Vũ Nông còn có nhiều hộ gia đình thêu may trang phục dân tộc Dao đỏ phục vụ nhu cầu của gia đình và bán tại các chợ phiên trong huyện.

Với mong muốn gìn nét đẹp truyền thống trong trang phục dân tộc mình, sau những giờ làm việc trên nương rẫy, các bà, các mẹ, các chị truyền kinh nghiệm, hướng dẫn con gái, em gái cách chọn vải, cắt, dạy thêu từng đường kim mũi chỉ; cách thêu các hoa văn, họa tiết trên từng bộ phận. Đặc biệt, các thiếu nữ từ khi mới học thêu, may trang phục đến khi đi làm dâu phải dành nhiều năm để thêu thùa, may vá, chuẩn bị trang phục cưới của riêng mình.

Bằng sự khéo léo của đôi bàn tay, người phụ nữ dân tộc Dao đỏ xã Vũ Nông, huyện Nguyên Bình đã dệt nên những bộ trang phục cầu kỳ với từng đường kim, mũi chỉ, hoa văn, họa tiết đẹp mắt. Cùng thời gian, bộ trang phục sẽ theo người Dao đỏ đi suốt cuộc đời. Theo ý nghĩa tâm linh khi qua đời, bộ trang phục sẽ được chôn theo người mất để tổ tiên nhận diện và đón nhận. Hy vọng rằng, cái hồn trong trang phục truyền thống cũng như nét đẹp văn hóa của đồng bào dân tộc Dao đỏ sẽ mãi là sản phẩm tinh thần được bà con gìn giữ, bảo tồn./.