Văn hóa ẩm thực độc đáo của người Tày, Nùng Quảng Uyên

Rời phố thị ồn ào, chúng tôi bắt đầu cuộc hành trình tìm về với vùng đất giàu bản sắc Quảng Uyên để tìm hiểu giá trị văn hóa ẩm thực của người Tày, Nùng nơi đây. Được ăn, được ở với người dân mới cảm nhận hết những nét đặc trưng văn hóa độc đáo mà không phải nơi nào cũng có. Người Tày, Nùng sinh sống gần nhau và mang những nét văn hóa khá tương đồng. Ẩm thực của người Tày, Nùng không chỉ là một kho tàng về cách chế biến món ăn mà còn là các hoạt động văn hóa liên quan đến quan niệm về tự nhiên ẩn chứa trong các món ăn, những quan niệm về đạo đức thông qua phép tắc, quy định trong bữa ăn.

Lợn quay là món ăn không thể thiếu trong mâm cỗ của người Tày, Nùng.

Trong năm, người Tày, Nùng có nhiều lễ, Tết, mỗi ngày lễ, Tết bà con lại làm các món xôi, bánh mang tính đặc trưng, có hương vị và ý nghĩa riêng. Nét văn hóa ẩm thực thể hiện rõ nét nhất trong mâm cỗ ngày Tết, đặc biệt là mâm cơm đêm tất niên. Theo các cụ cao niên, bữa cơm tất niên có ý nghĩa xua đi những rủi ro của năm cũ. Mâm cơm cuối năm có nhiều món gồm: thịt, măng, rau xanh và thịt vịt. Theo quan niệm, vịt là món ăn để kết thúc năm cũ, xua đi những điều xui xẻo và sang năm mới gặp nhiều may mắn, bình an. Món thịt vịt được chế biến thành nhiều món khác nhau, nhưng phổ biến nhất vẫn là vịt om mác mật, vịt rán, vịt nấu măng chua.

Món ăn khau nhục (hay còn gọi là nằm khau) của người Tày, Nùng giờ trở thành đặc sản. Khau nhục - một món ăn cầu kỳ được chế biến từ thịt ba chỉ; món này gần giống như món thịt kho nhưng được hấp cách thủy với các loại gia vị: húng lìu, ngũ vị hương, tỏi, ớt, rượu, dấm, bột ngọt, hạt tiêu... nên có hương vị thơm ngon đặc biệt. Khau nhục là món ăn không thể thiếu trong bữa cơm đãi khách và trong mâm cỗ cưới, giỗ chạp, mừng nhà mới, mừng thọ…

Cũng như các dân tộc ở miền núi phía Bắc, nói đến món ăn đặc sắc của dân tộc Tày, Nùng phải kể đến món vịt quay, lợn quay nhồi lá và quả mác mật - loại cây gia vị chỉ có ở một số tỉnh như Lạng Sơn, Cao Bằng, Bắc Kạn... Mác mật trở thành thứ gia vị không thể thiếu trong các món ăn của người Tày, Nùng; món lợn quay thiếu lá mác mật sẽ mất ngon.

Thịt lợn quay được nhồi lá mác mật cùng với kỹ thuật quay có mùi vị thơm ngon đặc trưng, lớp vỏ bì giòn tan có màu vàng sẫm của mật ong rừng là bí quyết của người Tày, Nùng. Món lợn quay là món ăn không thể thiếu trong mâm cơm đón bạn của người Tày, Nùng trong dịp Lễ hội Pháo hoa Quảng Uyên.

Xôi ngũ sắc - món ăn đậm nét văn hóa của dân tộc Tày, Nùng.

Nghệ nhân Ưu tú Thang Văn Thụ, thị trấn Quảng Uyên (Quảng Uyên) cho biết: Mâm cơm đón bạn trong Lễ hội Pháo hoa Quảng Uyên rất có ý nghĩa, trước đây chỉ là lễ hội cầu mùa nhưng đến thế kỷ XI, Nùng Trí Cao - vị tướng quân người dân tộc Tày, sau khi đánh tan quân xâm lược đã chọn nơi đây để tổ chức khao quân mừng chiến thắng. Ông cho quay lợn, làm cơm đặt ở trước cửa nhà tất cả các gia đình trong thị trấn và những người đến chơi hội đều được mời thưởng thức, từ đó mâm cơm đón bạn trong dịp Lễ hội Pháo hoa tồn tại cho đến ngày nay.

Trong mâm cơm là những món ăn cổ truyền của người Tày, Nùng và không thể thiếu món lợn quay. Hiện nay, mâm cơm đón bạn không còn được đặt trước cửa nhà nữa nhưng thực tế nhà nào cũng chuẩn bị sẵn một mâm cơm thịnh soạn để đón tiếp anh em, họ hàng, bạn bè. Sau khi đãi khách, người Tày, Nùng gửi tình cảm chân thành, lòng mến khách của mình qua những câu chúc hay lời ca, điệu hát giao duyên…