Làng đá cổ Nà Vị - Nơi lưu giữ văn hóa truyền thống

Đi trên con đường trải nhựa bằng phẳng từ thị trấn Thanh Nhật đến xóm Nà Vị, khung cảnh xanh mướt bên con đường làng khiến chúng tôi cảm nhận được sự bình yên của một làng quê trầm mặc, nhuốm màu thời gian của miền biên viễn. Qua làn sương sớm, trước mắt hiện ra ngôi làng với những ngôi nhà làm bằng đá nằm san sát theo con đường làng quanh co, uốn lượn. Dấu ấn thời gian in đậm trên mỗi nóc nhà, lưu giữ những nét văn hóa truyền thống. Dẫn chúng tôi vào làng, đồng chí Nông Văn Thịnh, Phó Chủ tịch UBND xã Minh Long kể: Làng này có từ rất lâu đời, mỗi nóc nhà đều được bà con “dệt” bằng đá, loại đá được khai thác chính ở những ngọn núi bao bọc của làng nên rất bền chắc; trải qua hơn 100 năm, những ngôi nhà bằng đá vẫn vững chãi và trở nên cổ kính.

Làng Nà Vị hiện có 110 hộ dân sinh sống với 349 nhân khẩu, chủ yếu là dân tộc Tày. Các nhà trong làng đều được làm bằng đá, trong đó có 40 ngôi nhà đá cổ vẫn giữ được 80% kiến trúc từ khi mới xây dựng; 50 ngôi nhà đá giữ được từ 50 - 60% kiến trúc cổ. Có những ngôi nhà cổ hiện nay có từ 3 - 4 thế hệ cùng sinh sống. Theo những người cao niên trong làng thì những ngôi nhà bằng đá này có tuổi thọ hơn 100 năm, thậm chí có thể đến 150 năm tuổi, trong quá trình sử dụng, chỗ nào hư hỏng bà con lại tự tìm đá để sửa chữa lại. Nhờ ý thức giữ gìn đó mà “tài sản” mộc mạc này đến nay vẫn tiếp tục được gìn giữ, mang lại nét đẹp độc đáo và đặc trưng cho miền quê này. Người dân nơi đây tận dụng những tảng đá được khai thác từ những ngọn núi xung quanh, những hạt cát từ lòng sông, lòng suối để tạo nên những ngôi nhà đá vô cùng đặc biệt, vững chãi cùng thời gian.

Để xây dựng được một ngôi nhà 3 gian hoàn chỉnh như ở làng Nà Vị, người dân thời đó phải mất từ 1 - 2 năm. Đá được sử dụng có rất nhiều kích cỡ xếp chồng lên nhau và kết dính bằng một hỗn hợp từ đá vôi trộn với cát. Những bức tường nhà có độ dày hơn 30 cm chắc chắn và kiên cố, mát về mùa hè, ấm về mùa đông. Chiều cao trung bình mỗi ngôi nhà từ 7 - 8 m, mái được lợp bằng ngói âm dương. Ngày nay, toàn bộ các chi tiết, vật liệu xây dựng ngôi nhà đá ở Nà Vị đều được người dân gìn giữ và tiếp tục sử dụng.

Ngoài những ngôi nhà đá có tuổi đời trên 100 năm, Nà Vị hiện nay vẫn còn lưu giữ những nét văn hóa đặc sắc như dệt vải khung cửi, hát lượn. Các sản phẩm dệt thủ công truyền thống vẫn hiện hữu trong các nghi lễ quan trọng như đám cưới, lễ đầy tháng, đám tang... Bà Nông Thị Phượng, 81 tuổi chia sẻ: Ngày xưa, dệt vải được xem là tiêu chuẩn để đánh giá phẩm hạnh, sự khéo léo, cần mẫn của người phụ nữ. Cho nên phần lớn phụ nữ trong làng rất khéo tay trong việc kéo sợi, dệt vải. Trước đây, nhiều gia đình có tới 2 - 3 khung cửi dệt vải làm quần áo, màn, mặt chăn, mặt địu trẻ con... Ngoài yếu tố vật chất thì sản phẩm dệt còn mang yếu tố tinh thần và tâm linh. Trước đây, người trong làng dệt các sản phẩm để làm của hồi môn cho con gái khi về nhà chồng, để trao đổi theo phương thức vật đổi vật, phụ thêm cho kinh tế gia đình và phục vụ nhu cầu sinh hoạt, đời sống như: Trang phục, màn, vỏ chăn, rèm cửa, địu trẻ con, túi nải, giầy vải... Những sản phẩm này gắn bó với phụ nữ trong làng từ thủa lọt lòng đến khi từ giã cõi đời.

Đối với người dân Nà Vị, hát Then, đàn tính là một trong những món ăn tinh thần không thể thiếu trong các lễ hội, ngày vui, phiên chợ để nam thanh, nữ tú trao đổi tình cảm, giao duyên. Ông Nông Đức Tướng, 82 tuổi, thành viên Câu lạc bộ dân ca hát Then, đàn tính xã Minh Long cho biết: Ngay từ khi còn nhỏ, tôi được đắm mình trong điệu tính, câu then của bố, các cô, các bác trong làng. Lớn lên, tôi học từ những người già trong làng về các làn điệu tính tẩu và hát Then, dần dần những làn điệu ấy ngấm vào tâm trí và trở thành niềm đam mê. Bây giờ, trên 80 tuổi tôi vẫn sưu tầm những làn điệu then cổ, then hay, sáng tác những bài hát ca ngợi Bác Hồ, ca ngợi Đảng bằng lời Then và học thêm bát âm (pí lè) để có thể duy trì và truyền dạy lại cho con cháu trong làng.

Chính sự nguyên sơ, mộc mạc, bình dị đã tạo cho làng Nà Vị một nét đẹp riêng không lẫn với bất cứ ngôi làng nào khác. Cùng với sự chung tay gìn giữ từ chính quyền địa phương và cộng đồng dân cư, Nà Vị đã trở thành lưu giữ và phát huy các giá trị truyền thống. Đây sẽ là một điểm nhấn thú vị trong hành trình du lịch phía Đông của du khách khi ghé thăm Cao Bằng.