Khám phá tinh hoa thêu - in - dệt tại Cao Bằng

Nghệ thuật trang trí hoa văn trên trang phục của người Dao Đỏ  

Được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia vào năm 2023, nghệ thuật trang trí hoa văn trên trang phục của người Dao Đỏ tại xã Nguyên Bình thể hiện chiều sâu văn hóa hiếm có. Điểm độc đáo chính là kỹ thuật thêu đa dạng cùng khả năng thêu hoàn toàn bằng trí nhớ và trí tưởng tượng, không cần khung hay mẫu vẽ sẵn. Phụ nữ Dao Đỏ dùng mũi kim luồn ở mặt trái để hoa văn hiện nổi bật trên mặt phải, tạo nên những bức tranh kể chuyện không lời về cuộc sống, thiên nhiên và tín ngưỡng. Mỗi họa tiết, gam màu (đỏ, xanh, vàng, trắng, chàm) đều mang ý nghĩa sâu sắc, biến bộ trang phục thành một tác phẩm nghệ thuật di động, gói trọn tinh hoa văn hóa cộng đồng. Đây chính là điểm nhấn giúp du khách khám phá chiều sâu văn hóa và sự khéo léo của người Dao Đỏ.

Hoa văn thêu thùa và trang phục của người Dao đỏ - Cao Bằng

Khi đến đây, du khách có thể tự tay cầm kim chỉ, lắng nghe người bản địa hướng dẫn và cảm nhận nhịp sống văn hóa đang đập ngay dưới đầu ngón tay mình.

Kỹ thuật in hoa văn bằng sáp ong của người Dao Tiền

Trong các loại hình thủ công truyền thống, kỹ thuật in hoa văn bằng sáp ong của người Dao Tiền nổi bật như một di sản độc đáo, được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia vào năm 2025. Điểm khác biệt cốt lõi là sự kết hợp tinh tế giữa sáp ong và dung dịch nhuộm chàm. Người phụ nữ Dao Tiền dùng thanh tre uốn cong làm bút và sáp ong nóng chảy vẽ họa tiết lên vải, sau đó nhuộm chàm. Lớp sáp này bảo vệ phần được vẽ không bị nhuộm màu, tạo nên những hoa văn trắng tinh xảo sau khi nhuộm xong.

Người dân địa phương hướng dẫn du khách trải nghiệm kỹ thuật in hoa văn bằng sáp ong

Kỹ thuật này đòi hỏi sự khéo léo, chính xác và khả năng kiểm soát thanh tre khi vẽ, khác hẳn với sự tỉ mỉ của mũi kim. Vẻ đẹp của trang phục Dao Tiền không phô trương mà ẩn hiện với những hoa văn tinh xảo như chìm vào nền vải, tạo nên chiều sâu và sự bí ẩn đặc trưng. Khi đến với những bản làng của người Dao Tiền, du khách có thể thử tay nghề tự tay vẽ lên những mảnh vải mộc và ngắm nhìn hình khối hiện dần sau khi nhuộm. Đó là khoảnh khắc hiếm có, khi ta không chỉ nhìn thấy nghệ thuật mà còn góp phần làm nên một sản phẩm đậm chất văn hóa miền non nước.

Nghề dệt thổ cẩm của người Tày

Nếu như những người thợ thủ công ở các dân tộc khác thường tạo hoa văn trên mặt phải sản phẩm thì nghề dệt thổ cẩm của người Tày Cao Bằng lại mang nét độc đáo riêng, đó là tạo hoa văn trên mặt trái của sản phẩm. Điểm khác biệt then chốt này đòi hỏi người dệt phải có kỹ năng đặc biệt, khả năng hình dung ngược và sự cảm nhận tinh tế về đường nét, màu sắc. Những người phụ nữ Tày đã biến khung cửi và con thoi thành công cụ để dệt nên những câu chuyện văn hóa. Hoa văn thổ cẩm Tày không chỉ là hình học đơn thuần mà còn tái hiện chân thực về vũ trụ, đời sống lao động sản xuất, mối quan hệ hòa đồng giữa con người và thiên nhiên. Chính vì vậy, nghề dệt thổ cẩm của người Tày đã được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia vào năm 2023.

Nghệ nhân Nông Thị Thược - xóm Luống Nọi trình diễn kỹ thuật dệt thủ công của người Tày Cao Bằng

Nếu du khách muốn trải nghiệm kỹ thuật dệt của người Tày Cao Bằng, có thể tranh thủ đến với xóm Luống Nọi, xã Hà Quảng; chỉ cách trung tâm tỉnh Cao Bằng khoảng 25km, trên cung đường đi thăm quan Khu du lịch quốc gia đặc biệt Pác Bó. Tại đây, bạn sẽ được người thợ thủ công hướng dẫn ngồi bên khung dệt, đưa tay kéo sợi, dệt từng đường thô sơ nhưng đầy chiều sâu – một trải nghiệm không thể nào quên.

Các nghề thủ công truyền thống nêu trên không chỉ là những di sản văn hóa cần được gìn giữ mà còn là tài nguyên để phát triển du lịch trải nghiệm đặc trưng. Mỗi kỹ thuật đều mang đến cơ hội để du khách hóa thân thành người thợ thủ công, từ đó hiểu và trân trọng hơn những giá trị văn hóa bản địa.

Các sản phẩm thủ công từ những di sản này cũng có tiềm năng lớn để trở thành những món quà lưu niệm mang tính biểu tượng của Cao Bằng. Từ túi xách, khăn quàng cổ, búp bê mặc trang phục dân tộc đến mảnh vải thêu tinh xảo, mỗi sản phẩm đều kể một câu chuyện văn hóa riêng, vượt xa giá trị vật chất đơn thuần. Việc tập trung phát triển các sản phẩm này không chỉ góp phần bảo tồn di sản văn hóa mà còn thúc đẩy sinh kế bền vững cho cộng đồng bản địa, định vị Cao Bằng trên bản đồ du lịch với những giá trị văn hóa độc đáo và khác biệt.

Hoài Niệm