Thổ cẩm Cao Bằng – Báu vật văn hóa từ đôi tay người phụ nữ Tày

Nghề dệt thổ cẩm đã gắn liền với đời sống người Tày qua nhiều thế hệ. Từ thuở nhỏ, những bé gái trong gia đình đã được mẹ chỉ cho cách trồng bông, nhuộm chàm, se sợi, làm quen với khung cửi và từng bước tạo nên những hoa văn đầu tiên. Theo năm tháng, thổ cẩm trở thành vật dụng gắn bó trong sinh hoạt hằng ngày và giữ vai trò quan trọng trong các nghi lễ Then, cưới xin, cấp sắc cùng nhiều phong tục truyền thống của cộng đồng.

Năm 2023, nghề dệt thổ cẩm thủ công truyền thống của người Tày xóm Luống Nọi, xã Hà Quảng, Cao Bằng được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là bước đánh dấu quan trọng trong hành trình bảo tồn và phát huy nghề truyền thống giữa nhịp sống hiện đại.

Trong cảm quan thẩm mỹ của người Tày, màu chàm tượng trưng cho đất – vững chãi, trầm lắng nơi nuôi dưỡng và bảo bọc sự sống. Quá trình tạo màu chàm khá công phu từ chuẩn bị lá chàm, ủ men, lọc nước đến nhuộm nhiều lần để đạt được sắc xanh đen đặc trưng. Màu chàm không chỉ là gam màu chủ đạo mà còn là phông nền để các nghệ nhân gửi gắm tư duy vũ trụ và thế giới quan của cộng đồng mình bằng họa tiết hoa văn trên đó.

Hoa văn nổi thể hiện những gì hiện hữu trên mặt đất – hoa lá, cỏ cây, muông thú và các hình tượng gắn với cuộc sống mang nhiều sắc màu sinh động. Nhiều loại họa tiết khác nhau, như: hoa lê, hoa đào, hoa mận… cùng các hình tượng muông thú như hươu, nai, chim, ngựa, bướm… Bên cạnh đó là họa tiết bông hoa tám cánh biểu tượng cho ngũ phương - tám hướng thể hiện tư duy vũ trụ; các mô típ hình thoi, quả trám gợi lên sự sinh sôi và kết nối của tự nhiên; họa tiết chữ hỷ tượng trương cho sự vui vẻ và hạnh phúc;…

Mỗi họa tiết hoa văn đều mang một câu chuyện, cảm xúc và ước vọng riêng của cộng đồng, là cách để người Tày gửi gắm tâm hồn và khẳng định bản sắc tộc người.

Từ những họa tiết thổ cẩm đặc trưng, người Tày ngày nay đã sáng tạo thêm nhiều sản phẩm mới phù hợp thị hiếu khách hàng như: móc khóa, túi đeo, khăn, ví hay các đồ trang trí... Các sản phẩm này đã và đang được du khách ưa chuộng, qua đó tạo thêm việc làm, tăng thu nhập cho nhiều hộ gia đình.

Để góp phần tăng cường quảng bá giá trị thổ cẩm Cao Bằng, mới đây, tại  “Ngày hội giao lưu hữu nghị giữa các thôn, bản biên giới Việt – Trung” khu vực mốc 807 do Ủy ban nhân dân xã Đình Phong, tỉnh Cao Bằng (Việt Nam) phối hợp với trấn Hồ Nhuận, Thành phố Tịnh Tây, Khu tự trị dân tộc Choang Quảng Tây (Trung Quốc) tổ chức, tỉnh Cao Bằng đã giới thiệu kỹ thuật dệt thổ cẩm của người Tày và các sản phẩm lưu niệm được sáng tạo trên nền hoa văn nguyên gốc. Đây cũng là dịp để các nghệ nhân, thợ thủ công và đại diện cộng đồng hai bên biên giới chia sẻ kinh nghiệm, học hỏi kỹ nghệ cổ truyền, đồng thời thúc đẩy giao thương và lan tỏa giá trị văn hóa đặc sắc của Việt Nam – Trung Quốc.

Mỗi sản phẩm thổ cẩm lưu giữ một câu chuyện văn hóa, phản ánh sự bền bỉ của nghề thủ công truyền thống qua năm tháng. Khi du khách lựa chọn một món thổ cẩm Cao Bằng, hành động ấy không dừng ở việc sở hữu một món quà lưu niệm mà trở thành cách tiếp nhận và lan tỏa những giá trị được gìn giữ bởi bàn tay người Tày và vẻ đẹp sâu lắng của miền Non nước Cao Bằng.