Độc đáo nghề nhuộm chàm của người Nùng An

Song song với sự phát triển của xã hội, đã có một khoảng thời gian, nghề nhuộm vải chàm của người Nùng An đứng trước nguy cơ bị mai một. Thế nhưng, chính nét sinh hoạt thường ngày riêng có của người dân nơi đây đã mang lại một sắc màu  mới cho nghề thủ công truyền thống này. Hiện nay, xã Phúc Sen còn 35 hộ lưu giữ, sản xuất vải chàm nằm rải rác tại các xóm Khào A,  Khào B, Lũng Vài, Phja Chang.
Để làm ra một tấm vải chàm mất rất nhiều thời gian và công đoạn. Sau vụ mùa, người Nùng An lại trồng cây chàm và cây sản để nhuộm màu cho tấm vải. Thường thì vào khoảng cuối tháng 8 đến tháng 10 âm lịch, người dân Nùng An sẽ tiến hành nhuộm vải chàm, bởi đây là khoảng thời gian nông nhàn, ít mưa và nhiều nắng.  
Thời gian từ khi ươm mầm, gieo trồng cho đến khi thu hoạch cây chàm, cây sản kéo dài khoảng 10 - 11 tháng. Sau khi cây đã trưởng thành, người Nùng An cắt cây về đem ngâm vào trong máng nước bằng đá trước sàn nhà, khi đến thăm các bản làng ở xã Phúc Sen, du khách sẽ thường bắt gặp những máng đựng nước được làm bằng đá với nhiều kích thước, hình thù khác nhau. Sau khi ngâm hai ngày hai đêm, thân cây rữa ra hòa tan với nước tạo thành bã lắng dưới đáy máng, màu sắc của nước lúc này chuyển từ màu vàng ngà ngà sang màu đỏ nâu là đạt chuẩn. Người Nùng An sẽ vớt lấy bã của cây đã lắng xuống, cho vào chum đựng hòa cùng với nước vôi trong, trở thành hỗn hợp sền sệt, được gọi là phân sản. Tấm vải trắng được dệt bằng bông hoặc ngày nay là dệt bằng sợi tổng hợp (không pha nilon) được đem ngâm xuống hỗn hợp nước cây chàm và cây sản.
Trong vòng một tháng (không tính ngày mưa), tấm vải được ngâm trong hỗn hợp nước, mỗi ngày lại hòa một bát con phân sản vào nước ngâm, khuấy đều cho màu sắc ngấm vào vải. Tấm vải đạt chuẩn, rồi được đem đi phơi là khi chuyển từ màu trắng sang màu xanh tím than đậm, có hương thơm đặc trưng ngai ngái của cây sản.
Nghề nhuộm vải chàm của người Nùng An ở Phúc Sen là một nghề thủ công truyền thống. Phụ nữ Nùng An được dạy về dệt vải và nhuộm chàm từ khi còn nhỏ. Người già ở xã Phúc Sen thường xuyên kể cho con cháu trong gia đình về truyền thống của dân tộc Nùng và nhắc nhở con cháu giữ gìn truyền thống của dân tộc. Hiện nay, nghề nhuộm chàm của người Nùng An vẫn được lưu giữ, truyền dạy cho các thế hệ nối tiếp.
Bà Lương Thị Nhung, xóm Phja Chang, chia sẻ: Tôi bắt đầu học nhuộm chàm từ năm 15 tuổi đến nay đã được 52 năm. Người Nùng An quan niệm phụ nữ Nùng An phải biết dệt vải, nhuộm chàm. Trong văn hóa của người Nùng An xưa, trai gái thường tặng nhau tấm "táp bả" (tấm vải đệm vai cho nam giới) để làm tin. Tấm "táp bả" nào có màu sắc đẹp, đường khâu tỉ mỉ, đều đặn thì chứng tỏ người con gái càng khéo léo, giỏi giang. Màu sắc của tấm vải chàm chính là thước đo tay nghề của người phụ nữ.
Vào những ngày lễ lớn, ngày hội, người Nùng An vẫn ưa chuộng sử dụng trang phục dân tộc được làm từ vải chàm. Một mét vải nhuộm chàm hiện nay được bán ra thị trường với giá từ 100 - 150 nghìn đồng. Để có thể may một bộ trang phục đầy đủ của người Nùng An cần khoảng 10 m vải chàm. Vì vậy, nghề nhuộm vải chàm cũng đem lại thu nhập cho nhiều hộ dân nơi đây.  
Chị Lương Thị Nhất, xóm Khào B chia sẻ: Khách hàng của tôi chủ yếu là người dân trong vùng hoặc khách du lịch đặt trước. Khách trong xã, huyện thường đặt nhuộm và may các bộ trang phục cưới cho cô dâu. Một bộ trang phục cưới cho cô dâu hiện nay có giá từ 2 - 3 triệu đồng, tùy thuộc vào kích cỡ. Riêng với khách du lịch, các sản phẩm như: mũ trẻ em, túi đựng thường được đặt may nhiều. Giá mỗi sản phẩm khoảng từ 300 - 400 nghìn đồng. Từ nghề nhuộm chàm, gia đình tôi có thêm nguồn thu nhập ổn định vừa cải thiện đời sống gia đình, vừa lưu giữ những nét văn hóa truyền thống của dân tộc.
 Ngày nay, khi đến thăm các bản làng ở xã Phúc Sen, tấm áo chàm vẫn được nhiều người dân nơi đây sử dụng thường ngày. Nghề nhuộm chàm cũng vì thế có thêm hướng đi mới vừa tạo ra giá trị kinh tế, vừa giúp người Nùng An lưu giữ, bảo tồn các giá trị riêng có của dân tộc.