Nằm trên độ cao hơn 1.000 m so với mực nước biển, hồ Thang Hen như một hòn ngọc trên núi với cảnh đẹp kỳ vĩ và thơ mộng. Đó là sản phẩm thiên tạo tô điểm thêm bức tranh thủy mặc của cảnh sắc non nước Cao Bằng.
Từ Thành phố dọc theo quốc lộ 3 đến địa phận đèo Mã Phục, theo tỉnh lộ 205 về huyện Trà Lĩnh gần 10 km, du khách đến hồ Thang Hen sẽ được chiêm ngưỡng cảnh sắc thiên nhiên tuyệt đẹp. Với vách đá dựng đứng thuộc địa hình cacxtơ của những dãy núi trùng điệp bao quanh hồ, nhiều khối đá bị xẻ tạo thành những chiếc răng bừa khổng lồ. Có nơi, núi lô xô một sườn dựng đứng, một sườn thoai thoải tạo cảm giác như những dãy nhà một mái nối tiếp nhau. Hồ Thang Hen là một chuỗi liên hoàn các hồ nhỏ chạy dọc theo thung lũng đá vôi. Do quá trình đá trên trần kênh động ngầm của con sông Trà Lĩnh bị sụt xuống tạo thành hồ.
Hồ chính có hình thoi, nơi rộng nhất là 500 m, nơi dài nhất là 2.000 m, có chỗ sâu đến hàng trăm mét. Bồng bềnh theo những con thuyền trên mặt nước, du khách có thể dạo chơi từ hồ này sang hồ khác để ngắm cảnh non xanh nước biếc. Nếu ghé thăm hồ trong buổi sớm mai, giữa làn sương lam mờ ảo như dải lụa quyện sắc mây trời, cảnh vật thơ mộng với hương rừng thơm ngát xen lẫn tiếng chim, du khách có thể thả hồn mình theo dòng nước mênh mang và nghe những người chèo thuyền kề về sự tích hồ Thang Hen - nơi có chàng Sung tài giỏi lấy vợ nên mê chơi, quên cả về kinh thành nhận chức quan, khi nhớ ra chàng chạy được 36 bước thì đập đầu vào đá chết tạo nên 36 hồ nước trong xanh. Dọc theo phía Tây, trong sắc trời man mác của bóng chiều tà, tiếng nhịp mái chèo đuổi cá của dân chài càng làm cho lòng người thêm lưu luyến. Xa hơn nữa về phía Đông, bờ hồ trải rộng thoai thoải với nhiều mỏm đá tai mèo có hình thù vui mắt. Mạn Đông Bắc, hang Thang Hen nhô ra mặt nước như đầu rồng mê ngủ hàng ngàn năm. Giữa mùa mưa, nước hồ trở nên ầm ầm dữ dội đổ vào lòng hang, va vào các nhũ đá tạo âm thanh trầm bổng như dàn nhạc với đủ trống, chiêng, thanh la, não bạt rền vang, theo dân gian đó là lúc thần hồ mở hội.
Cảnh đẹp hồ Thang Hen làm say đắm lòng người.
Theo các nhà địa chất thuỷ văn, nước hồ Thang Hen tự thẩm thấu qua các hang động ngầm chảy đến đèo Mã Phục thì bị một bức tường macma chặn lại, lúc này một nhánh chảy về phía huyện Quảng Uyên, một nhánh cung cấp nước cho suối Củn. Ngoài ra, đây còn là nơi cung cấp nước tưới tiêu cho một vùng Hoà An rộng lớn.
Đến Cao Bằng, thăm hồ Thang Hen, du khách nghỉ lại một đêm trong những ngôi nhà sàn của đồng bào dân tộc bên rừng nghiến cổ thụ với những trải nghiệm thú vị. Bên ánh lửa bập bùng, mùi ngô nếp nướng quyện với chén rượu nồng càng khiến lòng người thêm ấm áp. Giữa không gian mênh mông, những điệu Then, câu Lượn được các thiếu nữ cất lên ca ngợi tình người Cao Bằng, vẻ đẹp hồ Thang Hen, một thắng cảnh sơn thủy hữu tình của nước non Cao Bằng làm lưu luyến du khách thập phương.
