Ngát hương chè dây Cao Bằng

Chè dây là loại cây leo, mọc hoang ở vùng núi đá thuộc các huyện: Thông Nông, Quảng Uyên, Trùng Khánh, Trà Lĩnh… Chè dây có tên khoa học là Ampelopsis Cantoniensis Planch, thuộc họ nho (Vintaceae). Người Nùng gọi chè dây là thau rả, còn người Tày gọi là khau rả. Do sinh trưởng tự nhiên trên các triền núi đá cao nên chè dây có nhiều giá trị về mặt dược liệu, giúp tiêu hóa tốt, dễ ngủ… Để có chè dây chất lượng thơm ngon, người dân địa phương thường hái toàn thân, lá chè dây vào lúc cây chưa có hoa, quả (vào tháng 5 đến tháng 7 dương lịch), đem rửa sạch, chặt khúc, sao qua lửa, rồi ủ qua đêm để chè có phấn trắng hay mốc trắng bám quanh lá, sau đó phơi nắng để chè có vị thơm tự nhiên.
Chè dây có rất nhiều công dụng, ngoài việc sử dụng thay chè xanh để pha nước uống hằng ngày, theo kinh nghiệm dân gian, chè dây còn chữa được bệnh đau thượng vị. Người bị bệnh điều trị bằng chè dây an toàn cho sức khỏe, ít tốn kém về kinh tế, thời gian cắt cơn đau nhanh. Trung bình, chỉ sau 8 - 9 ngày, bệnh nhân hết đau, thèm ăn và có cảm giác ngon miệng, người dễ chịu, ngủ ngon hơn, tinh thần sảng khoái.

Theo nghiên cứu của y học, chè dây chữa bệnh viêm loét dạ dày - hành tá tràng, điều trị bằng chè dây bệnh nhân có khả năng liền sẹo nhanh, phục hồi sức khỏe tốt. Ngoài ra, chè dây có tác dụng chống viêm niêm mạc dạ dày (do chứa hàm lượng lớn flavonoid) mà không gây tác dụng phụ, không gây ngộ độc, đặc biệt, không gây ảnh hưởng tới chức  năng sinh sản, di truyền cũng như các chỉ tiêu hóa sinh và huyết học khi dùng dài ngày.
Chị Nông Thị Xuân, tổ 10, phường Sông Bằng (Thành phố), chuyên thu mua chè dây cho biết: Cứ vào đầu tháng 5 dương lịch hằng năm tôi tìm đến các chợ huyện để thu mua chè dây. So với giá thu mua hiện nay, chè dây vùng núi đá của xã Đa Thông (Thông Nông) thường có giá cao hơn chè dây ở các vùng khác từ 10 - 20 nghìn đồng/kg.

Mặc dù giá cao, nhưng người tiêu dùng vẫn thích mua được chè dây Thông Nông vì chè dây ở đây thơm dịu, uống cảm nhận được mùi vị thơm ngon đặc trưng. Chè dây có màu trắng như màu mốc trên thân, lá chè là do nhựa tiết ra. Lá, thân chè dây sau khi chế biến càng có màu trắng thì chứng tỏ nhiều nhựa và rất tốt. Chè dây chất lượng là chè sau khi thu hái, bảo quản phải giữ được màu, đặc biệt, sau khi sấy khô, chè dây có phấn trắng hay mốc trắng bám đều quanh lá, thân cây mới gọi là chè ngon. Mỗi năm, tôi thu mua được khoảng 1 tấn chè dây, giá thu mua 30 - 35 nghìn đồng/kg chè đã qua sơ chế; 6 nghìn đồng/kg chè dây tươi.
Trên thị trường hiện nay, chè dây Cao Bằng được chế biến thành nhiều dạng khác nhau, như: túi lọc, cô đặc lại thành viên nang hay phơi, sấy khô hãm nước uống. Nhưng phổ biến và thông dụng nhất là chè dây ở dạng phơi sấy khô đóng túi. Với giá cả ổn định từ 45 - 50 nghìn đồng/kg, chất lượng đảm bảo, chè dây Cao Bằng đã, đang và tiếp tục được người tiêu dùng trong và ngoài tỉnh tin dùng.