Các ngày lễ, Tết và ngày cấm của dân tộc Dao ở Cao Bằng

Cũng như các dân tộc khác, với người Dao, Tết là để gia đình sum họp, để mời tổ tiên về ăn Tết và cũng là báo cáo với tổ tiên một năm đã qua, mong tổ tiên phù hộ cho năm tới làm ăn thuận lợi... Tết là dịp để các thành viên nhớ về cội nguồn của mình. Trong một năm dân tộc Dao có các ngày Tết:

Tết Nguyên đán: Theo tục lệ của người Dao, trước khi đón năm mới, các gia đình sẽ thịt gà, thịt lợn cúng tổ tiên từ những ngày cuối năm. Trong khoảng thời gian từ ngày 20 - 30 tháng Chạp, ngày nào đẹp và hợp với dòng họ, gia đình người Dao sẽ thịt một con gà trống choai, luộc chín rồi dâng cúng tổ tiên. Nếu những gia đình có điều kiện thì thịt lợn dâng cúng cả con trước bàn thờ. Khi cúng mời thầy mo hoặc thầy tào, nếu người chủ gia đình đã được cấp sắc thì có thể tự làm lễ cúng.

Đối với những gia đình đã thịt lợn cúng thì trong những ngày Tết sẽ không cúng thức ăn nữa. Không khí Tết bắt đầu từ ngày 27, 28 âm lịch, con cháu đi đâu xa cũng về hội ngộ với gia đình. Gần đến 30 tháng Chạp, các gia đình chuẩn bị nguyên liệu để làm bánh chưng (dùa họp), bánh gù (dùa đáo), bánh dày (dùa bầy).

Đêm 30 Tết, gia đình mới bắt đầu quét dọn và trang trí bàn thờ. Theo truyền thống, trong ngày mùng 1 Tết sẽ không ăn canh, không ăn rau xanh. Họ quan niệm ngày mùng 1 ăn canh thì cả năm ra đồng sẽ gặp mưa. Họ kiêng không ăn rau xanh để vườn không bị mọc cỏ rậm. Gia đình phải làm đủ 12 món ăn gồm: thịt gà, thịt lợn luộc, nội tạng của gà, lợn... để cả năm no đủ.  

Đối với người Dao khi ăn chiếc bánh chưng hay bánh gù đầu tiên, họ sẽ buộc lá bánh lên cột nhà để gia đình gặp may mắn trong năm và để gió không làm đổ ngô. Trong đêm 30 Tết, tất cả các gia đình đều phải gấp quần áo gọn gàng, không phơi quần áo trên dây, họ kiêng như thế để muỗi không bay vào nhà. Đặc biệt, trong ngày mùng 1 Tết, họ không gọi các con dậy, với quan niệm ai mà bị gọi dậy trong ngày mùng 1 sẽ bị bò cắn.

Tết Thanh minh: Cũng như dân tộc Tày, Nùng, ngày thanh minh người Dao sẽ mang gà, xôi đi tảo mộ. Đối với những gia đình có mộ ở xa không đến tận nơi được thì gia đình sẽ đặt lễ trước bàn thờ và khấn xin phép tổ tiên do điều kiện đường sá xa xôi nên con cháu không đến mộ được.
Tết mùng 5 tháng Năm âm lịch: Trong ngày này người Dao không mang rau xanh và cây cỏ vào nhà, phải kiêng như thế để rắn và sâu, bọ không bò vào nhà.

Tết rằm tháng Bảy: Đây là cái Tết lớn thứ hai được tổ chức vào ngày rằm tháng Bảy âm lịch. Trước rằm vài ngày, các gia đình sẽ thịt gà, thịt vịt, làm bánh gai, bánh dợm để cúng tổ tiên, mời tổ tiên về ăn Tết. Đến ngày rằm họ sẽ không cúng tổ tiên nữa, chỉ thịt gà, vịt làm cơm sum họp gia đình. Người Dao không có tục đi tái ngày rằm như người Tày, Nùng, họ chỉ đi tái vào ngày Tết Nguyên đán và chỉ đi trong 3 năm đầu. Có nghĩa là khi đôi vợ chồng mới cưới chỉ đi trong 3 năm liên tiếp sau đó không còn phải đi tái nữa. Lễ đi tái của người Dao gồm một đôi gà và câu đối.

Tết mùng 9 tháng Chín âm lịch: Tết này mang ý nghĩa kết thúc mùa vụ. Trong ngày này người Dao sẽ làm bánh coóc mò, cá và thịt gà là món ăn chính trong bữa ăn của các gia đình.
Những ngày cấm trong năm của người Dao:

Từ thuở xa xưa khi khoa học chưa phát triển, người Dao cũng tin rằng các hiện tượng tự nhiên, như: mưa, gió, sấm, chớp... là do các thần thánh trên trời gây ra. Để bảo vệ mùa màng và gìn giữ cuộc sống ấm no, hạnh phúc, hằng năm họ thực hiện các ngày cấm để kiêng gió, sấm, chớp.
Trong một năm người Dao có 4 ngày cấm, những ngày này, các thành viên trong gia đình sẽ không ra đồng hoặc lên nương làm việc, kiêng không cãi nhau, không nói to, không gây tiếng ồn.

Ngày mùng 1 tháng Một âm lịch: Trong ngày đầu tiên của năm mới, người Dao kiêng không ra đồng làm việc, không đi cày, bừa, không lấy củi. Theo quan niệm, kiêng như vậy để nơi thờ thổ công yên lành. Nếu không kiêng được thổ công của làng sẽ cho ma, quỷ hoành hành, dọa người, dân làng làm ăn không yên ổn.

Ngày 20 tháng Giêng âm lịch: Còn gọi là ngày ''Kỉnh giáo'' (cấm gió Đông). Ngày này trong cộng đồng người Dao luôn giữ khi giao tiếp không nói lớn tiếng, những gia đình có trẻ nhỏ người lớn có trách nhiệm dỗ dành để trẻ em không quấy khóc. Các thành viên trong gia đình không ra đồng, không lên nương làm việc. Đặc biệt không được sát sinh. Họ làm như vậy để cấm gió Đông đến, để không bị gió thổi làm tốc mái nhà.  

Ngày 20 tháng Hai âm lịch: Ngày ''Kỉnh giáo'' (cấm gió Tây). Ngày này cũng kiêng như ngày cấm gió Đông, để cấm gió hướng Tây không làm đổ ngô, lúa, hoa màu.

Ngày mùng 1 tháng Ba âm lịch: Ngày ''Pồ Câu'' (ngày cấm sét). Ngày này kiêng không nói to, không nô đùa, không gây ồn ào, tránh không bị sấm, sét đánh vào người.

Các ngày Tết và những ngày cấm trong năm là tập tục gắn bó với đồng bào Dao, mang đậm bản sắc tín ngưỡng của đồng bào miền núi.